Jaka struktura umysłu?

Psychoanaliza jak i życie codzienne uwidaczniają fakt, że jesteśmy wewnętrznie zróżnicowani. Osobowość każdego człowieka wypełniają sprzeczne uczucia, przekonania, dążenia i wartości, które ścierają się ze sobą. Nie jesteśmy do końca wewnętrznie spójni ani jednolici. Freud miał podobne obserwacje, które doprowadziły go do wniosku, że umysł ma strukturę - Id, Ego i Superego. Zrozumienie tego, jak różne części naszej psychiki „żyją” i wzajemnie na siebie wpływają jest pomocne w rozumieniu tego, kim jesteśmy i dlaczego akurat tacy. Ma to szczególne znaczenie przed wyborami do parlamentu RP. W końcu to umysł determinuje nasze wszelkie wybory i obchodzi się z ich konsekwencjami.

Każdy aspekt funkcjonowania aparatu psychicznego może pozostawać nieświadomy. Dla zobrazowania wzajemnych relacji wewnątrz umysłu można w uproszczeniu powiedzieć, że Superego może być surowe lub łagodne, Ego może być silne lub słabe, a Id, najmniej uchwytny aspekt umysłu, może być zrównoważony kontrolą Ego lub nieposkromiony.

Mówimy, że Superego (Sumienie) jest surowe, gdy dysponuje wobec Ego ogromną siłą perswazji, przejmując nad nim władzę. Takie sumienie stawia poprzeczkę zarówno wysoko, jak i bezwględnie, a za spełnienie aspiracji obiecuje chwałę i poczucie moralnej wyjątkowości. Trudno jednak spełnić oczekiwania takiego sumienia, a gdy to się nieuchronnie nie udaje, Sumienie zaczyna triumfować. Ego spotyka krytyka i pogarda, a zwykłe wysiłki nie mają prawa przynosić satysfakcji. Sumienie żąda odszkodowania, blokując kreatywność, sprowadzając poczucie winy nie do wytrzymania i wzmagając śmiertelny lęk.

O sumieniu mówimy, że jest łagodne, gdy podlega jurysdykcji Ego. Łagodne sumienie jest etyczne, czyli mieni się wartościami, moralnymi aspiracjami, dobrem i sprawiedliwością, lecz nie za wszelką cenę. Sumienie łagodne jest prawą ręką Ego, lecz zazwyczaj nie przejmuje jego funkcji badania różnych wymiarów rzeczywistości. Takie sumienie wie, że jego moralna władza nie oznacza racji; że to, jak powinno być, jakkolwiek ważne w ramach obranych ideałów, w rzeczywistości nie zawsze jest słuszne, możliwe, czy warte wysiłku. Gdy rezultat rozmija się z oczekiwaniami, łagodne Sumienie nie będzie bezwględnie mścić się na Ego, a poczucie winy, które przyniesie będzie znośne i motywujące do naprawy.

O Ego mówimy, że jest silne, gdy dysponuje autonomią umożliwiającą poddawanie refleksji działań i myśli jednostki, łącznie z naciskami sumienia oraz pobudkami Id. Takie Ego akceptuje paradoks i konflikt, co przekłada się na akceptację różnorodności i bogactwa życia. Dzięki temu Ego jest twórcze. Oznacza to, że może korzystać z potencjału impulsów miłosnych i agresywnych w obcowaniu z rzeczywistością, oceniać ich siłę i rozważać ich przydatność. Umysł oparty na silnym Ego może czuć uczucia, które się w nim rodzą i myśleć myśli, które w nim kiełkują. Silne Ego pozwala umysłowi uczyć się z doświadczenia, co w praktyce oznacza badanie i weryfikowanie własnych przekonań.

Silne Ego jest domem otwartym, w którym każdy domownik, niezależnie od wieku, płci czy sposobu bycia, może czuć się usłyszany, podobnie jak sąsiad, który przyjdzie z wizytą bez uprzedzenia. W takim domu panują reguły dyskutowania i nadawania znaczenia usłyszanym wypowiedziom. W związku z tym tarcia i konflikty, choć są nieuchronne, a nawet spodziewane i dochodzi do nich regularnie, wzmacniają poczucie integralności takiego domu. Dzieje się tak, ponieważ liczy się nie tylko presja z jaką domownik domaga się czegoś dla siebie. Znaczenie ma co sens i rzeczywista wartość danego nastawienia. Taki dom staje się więc za każdym razem silniejszy, gdy uda mu się utrzymać, z jednej strony, postawę gościnności wobec różnorodnych oczekiwań domowników, z drugiej strony, gdy podtrzyma warunki do wydyskutowywania sensu i wartości usłyszanych głosów.

Id jest rezerwuarem siły, prymitywnej, instynktualnej energii, która w umyśle reprezentowana jest pod postacią nieświadomych fantazji, miłosnych i nienawistnych. Fantazje te cały czas operują w umyśle, a właściwie tworzą umysł - aparat psychiczny. Po narodzinach, pod wpływem nacisku ze strony rzeczywistości zewnętrznej i odczuć wewnętrznych, z części Id wykształca się Ego i Superego, lecz instancje te nigdy nie są w pełni odseparowane od siebie, podobnie jak ciało nie jest odseparowane od umysłu, pomimo, iż posiadają odrębne tożsamości i autonomie. Silne Ego nieodzownie korzysta z napędu Id, lecz mu się całkowicie nie poddaje. Silne Ego słucha Superego, lecz weryfikuje jego ambicje. Taki wewnętrzny trójpodział władzy.

PRZYKŁADY

Sumienie łagodne, przykład. Wybory do parlamentu. Wiele osób nie decyduje się głosować twierdząc, że nie ma właściwych kandydatów. Dokonywanie wyboru oznacza rozpoznawanie, rozpatrywanie i konkludowanie racji i jakości. A zatem, upraszczając, to Ego wrzuci kartkę z głosem do urny. Dzięki towarzystwu łagodnego sumienia, Ego będzie mogło zaangażować się w proces dokonywania wyboru, ponieważ kierując się zasadami i wartościami, które są mu bliskie, jednocześnie zrezygnuje z dążenia do pełnej słuszności i doskonałości (surowe Superego). Obecność łagodnego Sumienia oznacza obecność silnego Ego. Jego siła pozwoli mu nie zrezygnować z ambicji, marzeń i przyjemności spełnienia pragnień (Id), pozwoli mu też przeżyć ból utraty części ideałów. Jeśli ego rozpozna niedoskonałości aktorów sceny politycznej, i jednocześnie będzie w stanie poskromić roszczenia surowego Sumienia, by partia, na którą jest gotów zagłosować mieniła się wszystkim, czego oczekuje, będzie w stanie zaakceptować wspomniane niedoskonałości oraz - co ważne - dostrzec i docenić prawdziwe walory tego, co mu pozostanie. Wówczas, w jego oczach, kandydaci tacy, jacy powinni być, ustąpią miejsca kandydatom takim, jacy są (faktycznie).

Jeżeli Ego uzyska autonomię, sumienie nie rozrośnie się nadmiernie, Ego zaakceptuje bolesne fakty, a dzięki temu uzyska siły do mierzenia się z rzeczywistością i dokonywaniem zmian. Jeżeli pozostanie Ego kruche, nieuchronnie poprosi o wsparcie surowe sumienie, bądź ulegnie pokusie nieposkromionego Id. Wówczas zrezygnuje z dokonywania wyboru, bądź odda głos na taką partię, która w swym przekazie karmi wygórowane roszczenia i oferuje łatwe zaspokojenie potrzeb. Łagodzenie wpływów surowego sumienia jak i rozbuchanego Id to robota Ego.

‍